Polskie Towarzystwo Polityki Społecznej

Historia

Prof. dr hab. Julian Auleytner

 Polskie Towarzystwo Polityki Społecznej w latach 1924-1948

W historii polskiej nauki o polityce społecznej istnieją wciąż obszary niewiedzy, białe plamy, czego dowodem może być nieopisane nigdzie działanie PTPS w latach 1924-1948. Nawet poszukiwanie informacji na ten temat nie było proste. Żaden z podręczników tego przedmiotu wydanych w latach 1948 – 1999 nie wspomina o tej organizacji. Nie ma o niej również śladu w całym dotychczasowym dorobku miesięcznika Polityka Społeczna. Krótkie wzmianki o istnieniu takiej organizacji zamieszczają wydane w Warszawie: praca T. Szturm de Sztrema Instytut Gospodarstwa Społecznego z 1959 r. oraz Historia Katolicyzmu Społecznego w Polsce 1832-1939 z 1981 r. Wzmianka w ostatniej, wymienionej pracy zawiera zresztą błąd, dotyczący roku powstania opisywanego stowarzyszenia. Można byłoby więc przyjąć, że Towarzystwo to nie zdążyło się zaznaczyć czymś szczególnym w czasie swojego blisko piętnastoletniego istnienia. Tymczasem wcale nie jest tak, że Towarzystwo nic nie znaczyło w naszej międzywojennej historii. Ślady działania PTPS znalazłem w Bibliotece Narodowej, w bibliotece SGH oraz w Archiwum m. st. W-wy.

Bezpośrednim impulsem, który zdecydował o powołaniu towarzystwa był Kongres Polityki Społecznej w Pradze w październiku 1924 r., na którym Polska musiała być reprezentowana. Działacze oraz pracownicy nauki wiedząc o tym kongresie od maja 1924r. zaczęli pracować nad statutem. Statut PTPS został zatwierdzony 31 sierpnia 1924 r., wybrano władze tymczasowe i uzyskano tym samym zgodę na działanie Towarzystwa poprzez wciągnięcie go do rejestru stowarzyszeń z nr 1153. PTPS wysłał do Pragi w październiku 1924 r. delegację, ale pierwsze walne zebranie, na którym wybrano władze, odbyło się dopiero 27 lutego 1925 r. Do statutu wpisano następujące cele:

  • zbiera i popularyzuje teksty przepisów prawnych z zakresu ustawodawstwa społecznego,
  • gromadzi informacje o ruchach społecznych w kraju i zagranicą,
  • przeprowadza ankiety i opracowuje monografie z zakresu polityki społecznej,
  • wydaje własne czasopismo,
  • organizuje odczyty celem popularyzacji zagadnień polityki społecznej w Polsce,
  • bierze udział w międzynarodowych kongresach polityki społecznej,
  • rozwija działalność informacyjną zagranicą o stosunkach społeczno politycznych w Polsce,
  • posiada swych korespondentów zagranicą,
  • utrzymuje Muzeum społeczne i bierze udział w krajowych i zagranicznych wystawach społecznych.

Założyciele PTPS uważali w 1924 r., iż potrzebę powołania Towarzystwa, które zajmowałoby się zagadnieniami polityki społecznej, odczuwano od początku powstania odrodzonego państwa. Mimo subiektywnie wysokiej oceny ówczesnego polskiego ustawodawstwa socjalnego, wyprzedzającego czasami niektóre kraje Zachodu, znajomość problemów społecznych wśród Polaków była znikoma. Powołanie PTPS traktowano więc jako próbę stworzenia ośrodka pracy naukowej i popularyzatorskiej1. W statucie z 1924 r. znalazł się więc zapis, że Towarzystwo jako instytucja pracy naukowej stoi poza partiami politycznymi.

Jako jeden z celów Towarzystwa uznano potrzebę szerszego zrozumienia ważności racjonalnej polityki społecznej. Chciano także pobudzić szersze kręgi społeczeństwa do współpracy przy rozwiązywaniu licznych kwestii socjalnych. Założyciele uważali bowiem, że utrzymanie bytu młodego państwa polskiego wymaga cementowania wszystkich warstw społeczeństwa i zgodnego porządkowania stosunków wewnętrznych.

Inicjatywa powołania PTPS przypomina przedsięwzięcie niemieckie z 1872 r., kiedy to grono wpływowych ekonomistów i historyków założyło w swoim kraju Związek Polityki Społecznej. Związek ten odegrał poważną rolę opiniotwórczą, organizując w Niemczech dyskusje i konferencje oraz przedstawiając publicznie stanowiska w kluczowych sprawach socjalno-ekonomicznych.

W 1925 r. PTPS wszedł w postaci narodowej sekcji jako członek do równolegle powołanego Międzynarodowego Związku Postępu Społecznego z siedzibą w Bazylei i był tam reprezentowany przez cały okres międzywojenny we władzach przez ks. prof. A. Wóycickiego, posła na Sejm z ramienia Chrześcijańskiej Demokracji (w latach 1922-1927), profesora KUL oraz późniejszego rektora Uniwersytetu S. Batorego w Wilnie. Co roku, na Kongresy tej organizacji wyjeżdżali członkowie władz PTPS, przedstawiając tam referaty i uczestnicząc w dyskusjach.

Przykładowe tematy wystąpień członków PTPS, świadczące o kreowaniu polskiej szkoły polityki społecznej na arenie międzynarodowej w końcu lat 20-tych to:

  • Podstawy prawne i organizacja emigracji polskiej Z. Daszyńskiej-Golińskiej, (Berno 1925),
  • Statystyka emigracji polskiej S. Dziewulskiego, (Berno 1925),
  • Rola kredytów bankowych w walce z bezrobociem E. Lipińskiego, (Montreux 1926),
  • Rola robót publicznych w walce z bezrobociem Z. Daszyńskiej-Golińskiej, (Montreux 1926),
  • Problem ubezpieczenia na wypadek bezrobocia J. Dreckiego i A. Wóycickiego (Wiedeń 1927).

Na liście blisko 100 członków Towarzystwa (w 1928 r.) znaleźli się między innymi profesorowie: L. Caro L., Z. Daszyńska-Golińska, St. Dziewulski, K. Krzeczkowski, L. Krzywicki (członek Komisji Rewizyjnej w latach 1926-1928), E. Lipiński pierwszy sekretarz generalny, I. Koschembahr-Łyskowski (rektor UW), T. Szturm de Sztrem (późniejszy autor monografii o IGS), A. Szymański (późniejszy rektor KUL), A. Wóycicki (późniejszy rektor USB w Wilnie). Należy zwrócić uwagę, że w składzie założycieli byli pracownicy już działającego od 1921 r. IGS. Do innych, znanych nazwisk zaliczyć trzeba I. Daszyńskiego, K. Korniłowicza (ISS), F. Młynarskiego, M. Klotta (Główny Inspektor pracy w latach 1921-1939), J. Chacińskiego, A. Rose czy ministrów pracy J. Iwanowskiego, F. Sokala (współtwórcy MOP i pierwszego Głównego Inspektora pracy), G. Simona i B. Ziemięckiego. Lista wpływowych członków Towarzystwa świadczy o ówczesnej woli stworzenia intelektualnej i politycznej siły przebicia dla problemów społecznych Polski.

Ciekawostką PTPS był silnie zaznaczony pluralizm aksjologiczny jego członków. Z jednej strony np. L. Krzywicki, znany przedstawiciel lewicy, z drugiej, przedstawiciele katolicyzmu społecznego, którym przynależność do PTPS nie przeszkodziła w karierze naukowej na KUL, Uniwersytecie S. Batorego w Wilnie czy w Prymasowskiej Radzie Społecznej, powołanej w latach 30-tych. W PTPS byli również przedstawiciele narodowości żydowskiej. Ze względu na udział socjalistów i Żydów niektórzy uważali PTPS za organizację masońską.

Pierwszym Prezesem PTPS został na krótko prof. Stefan Dziewulski (1876-1941). Był on absolwentem prawa UW, odbywał też studia w zakresie nauk społecznych w Berlinie i w Paryżu. W latach 1904-1928 był redaktorem naczelnym i wydawcą Ekonomisty. Uważa się go za statystyka, choć jego dorobek naukowy ma charakter interdyscyplinarny2. Dziewulski jako prezes PTPS zmieniony został w 1926 r. przez min. Gustawa Simona, który był prezesem tej organizacji do wybuchu II wojny światowej.

Wiceprezesami zostali profesorowie Z. Daszyńska-Golińska – senator BBWR od 1928 r. (pozostawała na funkcji wiceprezesa do swojej śmierci w 1934 r.) i ks. prof. A. Wóycicki3 (z Wilna), który przez pewien czas jako poseł na Sejm był przewodniczącym Sejmowej Komisji Ochrony Pracy. Taki układ wskazywałby na chęć zachowania równowagi pomiędzy różnymi nurtami aksjologicznymi w polityce społecznej, jak również pomiędzy chadecją a umiarkowanymi socjalistami.

Liczba członków PTPS wykazywała z początku tendencję rosnącą, w 1926 r. rejestrowano 78 osób, w 1927 r. – 80, w 1928 r. – 96 (lista tych członków jest znana), a pod koniec 1929 r. – 101 osób. W 1932 r. PTPS liczył 111 członków, w 1936 r. – 106 osób, zaś w 1937 r. na 31 grudnia – 100 członków4. Wskazuje to na ustabilizowanie się liczby członków, co wiązało się z bardzo trudną sytuacją finansową tego stowarzyszenia oraz trudnościami w uprawianiu polityki społecznej okresu kryzysu i bezrobocia. W porównaniach PTPS i ówczesnego IGS były to organizacje prawie równe liczbą członków z nieznaczną przewagą tej pierwszej.

Siedziba PTPS mieściła się w Warszawie, na początku na ul. Jasnej 19, a następnie od lata 1930 r. na Szpitalnej 4 m 18. W 1932 r. z powodu trudności finansowych została przeniesiona czasowo do siedziby Instytutu Spraw Społecznych na ul. Wiejską 19. Ostatnim, znanym miejscem urzędowania PTPS była Wilcza 1. Przez cały czas działania zatrudniano sekretarkę oraz woźnego, którym wypłacano w końcu lat 30-tych odpowiednio 1100 i 300 zł rocznie.

Członkostwo w PTPS było związane z niezmienianymi przez okres działania Towarzystwa wpisowym (5zł) i miesięczną składką w wysokości 1 zł, która nie wystarczała organizacji. Rocznie zbierano ok. 900 zł ze składek. PTPS był dofinansowywany przez Ministerstwo (Pracy i) Opieki Społecznej oraz przez MSZ ze względu na wyjazdy do Szwajcarii na posiedzenia Międzynarodowego Związku Postępu Społecznego. Znaczącymi sponsorami Towarzystwa w niektórych, początkowych latach były PKO i BGK.

Popularyzowanie zagadnień z polityki społecznej odbywało się poprzez wykłady publiczne (od 1928 r.) i odczyty. Odczyty odbywały się czasami na Uniwersytecie i gromadziły od 30 do 50 osób.

Towarzystwo wydawało Wiadomości Społeczne w latach 1930 1931; w sumie ukazało się 14 numerów (niektóre podwójne) w formie broszur, liczących 16 stron. Redaktorem tego organu była dr Melania Bornstein-Łychowska, pracownik Ministerstwa Pracy, redaktor pracy o dziesięcioleciu polskiej polityki społecznej. Ambicją redaktorów W.S. było wydawanie niezależnego periodyku, poświęconego polityce społecznej. Stanowił on bezpośrednie źródło informacji o polityce społecznej w Polsce i zagranicą. Wydawane czasopismo należało do nielicznych z obszaru polityki społecznej. Równolegle bowiem do W.S. ukazywały się wówczas: kwartalnik Ministerstwa Praca i Opieka Społeczna (od 1920r.), Statystyka Pracy (od 1921r.), Inspektor Pracy (od 1928r.) oraz Ruch Prawny, Ekonomiczny i Socjologiczny, wydawany w Poznaniu. Pomijam tu czasopisma katolickie typu Prąd, Przewodnik Społeczny czy Ateneum Kapłańskie, kierowane przez księży – polityków społecznych (A. Szymański, E. Kozłowski i S. Wyszyński). Te ostatnie, mimo bogactwa informacji z zakresu polityki społecznej, stanowią inny obszar niewiedzy, czekający na opracowanie.

Analiza treści egzemplarzy archiwalnych W.S., zachowanych w komplecie chyba tylko w Bibliotece Narodowej (nawiasem mówiąc, z zasobów przedwojennego Instytutu Gospodarstwa Społecznego – IGS), wskazuje, że interesowano się wówczas ustawodawstwem pracy, ubezpieczeniami społecznymi, działalnością Międzynarodowej Organizacji Pracy, migracjami, sytuacją w górnictwie węglowym, bezrobociem, aktywnością związków zawodowych. W numerze z lipca 1931 r. znaleźć można np. świeże omówienie encykliki Quadragesimo anno (wydanej w maju 1931r.) pióra ks. prof. A. Wóycickiego, a także wykaz najnowszych wówczas wydawnictw IGS, otrzymywanych bezpłatnie przez PTPS. Teksty w W.S. prezentowano w podobnej konwencji jak to czyni współcześnie Polityka Społeczna, z tym, że bardzo drobnym drukiem. Nie liczono się z nikłym odzewem abonentów, dlatego też zabrakło środków w 1931 r. na wydawanie ambitnie zapowiadającego się periodyku. Na krótko wznowiono go w tymże roku, by wydać ostatnie cztery numery.

Do znaczącego dorobku PTPS zaliczyć trzeba zorganizowanie Wystawy Pracy Chałupniczej i otwarcie jej 31 maja 1931 r. w ówczesnym lokalu Instytutu Spraw Społecznych na ul. Leszno 13. Komitet wystawy tworzyli m.in. członkowie PTPS i IGS profesorowie L. Krzywicki i K. Krzeczkowski. Ostatni, czwarty numer Wiadomości Społecznych z 1931 r. zamieszcza raport PTPS o chałupnictwie w Polsce, jedyny, jaki na ten temat przygotowało środowisko polityków społecznych. Działania wokół wystawy popularyzującej dorobek chałupników dobitnie świadczą o współpracy PTPS, IGS i ISS. Nie znajdujemy żadnego śladu o jakichkolwiek konfliktach w międzywojennym środowisku polityków społecznych.

Główna działalność PTPS polegała na comiesięcznych odczytach naukowych, na które zapraszano zarówno praktyków, jak i naukowców. W zależności od możliwości organizowano od 4 do 15 spotkań dyskusyjnych rocznie, np. ze sprawozdania z działalności PTPS w 1934 r. dowiadujemy się, iż w 15 zebraniach odczytowo-dyskusyjnych uczestniczyło 600 osób, czyli przeciętnie ok. 40 uczestników na jedno spotkanie. Na jednym z takich spotkań odczyt na temat problemów sowieckich wygłosił Cz. Bobrowski.

Od 1932 r. udało się PTPS wprowadzić w Polskim Radio comiesięczne 15- to minutowe pogadanki, wyznaczone na środę, np. w grudniu 1932 r. M. Balsigerowa mówiła w radio o społecznych skutkach bezrobocia w oparciu o wyniki swojego badania ankietowego, przeprowadzonego wśród 204 rodzin.

W sprawozdaniu za 1936 r. pojawia się nazwisko 24 letniego wówczas dra W. Szuberta, który 19 maja tegoż roku wygłosił odczyt o ubezpieczeniach na wypadek bezrobocia w Anglii. Jak wiadomo, był to temat jego świeżo co obronionej na UW pracy doktorskiej. Należy przypuszczać, że władze PTPS chciały promować młodego pracownika nauki, który tak się zaznaczył, że został w 1937 r. wybrany na trzyletnią kadencję w skład ówczesnego, nowego zarządu Towarzystwa jako zastępca sekretarza. Ten znaczący epizod nie został zauważony przez autorów pracy, poświęconej dorobkowi W. Szuberta jako polityka społecznego5.

Wydawnictwa PTPS miały na celu wypełnienie luk w polskiej literaturze z dziedziny polityki społecznej. Łącznie wydano 12 tytułów:

  1. Koschembahr – Łyskowski Ignacy Cele i zadania polityki społecznej, Warszawa 1927, (praca ta, pisana przez prawnika, między innymi zawiera ostrzeżenie przed dwubiegunowym postrzeganiem kwestii społecznej w kategoriach demagogii lub dyletantyzmu),
  2. Roszkowski Stanisław Czas pracy jako zagadnienie społeczne, Warszawa 1927,
  3. Drecki Jerzy Organizacja pracy, produkcji i zbytu, Warszawa 1927,
  4. Fuss Henry Zapobieganie bezrobociu i stabilizacja życia gospodarczego, Warszawa 1928,
  5. Drecki Jerzy Główne zasady ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, Warszawa 1928,
  6. Bornstein-Łychowska Melania Międzynarodowa Organizacja Pracy, Warszawa 1928,
  7. Simon Gustaw Zagadnienie społeczne w konstytucji polskiej, Warszawa 1928,
  8. Wóycicki Aleksander Dzieje robotników przemysłowych w Polsce, Warszawa 1929, (była to najpoważniejsza praca naukowa, wydana pod szyldem PTPS),
  9. Balsigerowa Maria Społeczne skutki bezrobocia wśród fizycznych robotników przemysłowych m. st. Warszawy w świetle ankiety roku 1931/1932, Warszawa 1933,
  10. Drecki Jerzy Idee i polityka gospodarcza Prezydenta Fr. D. Roosevelta, Warszawa 1934,
  11. Klott Marian Inspekcja Pracy w Polsce, Warszawa 1937, (nakł. 1000 egz.),
  12. Sprawozdanie z obrad Drugiego Międzynarodowego Kongresu Polityki Społecznej w Paryżu w dn. 25-28 lipca 1937, Warszawa 1938.

Wydane przez PTPS prace mają charakter różnotematyczny i pokrywają poważny obszar naukowych zainteresowań polityki społecznej, świadcząc o tym, że w okresie międzywojennym skutecznie budowano polską szkołę polityki społecznej.

Innym obszarem aktywności PTPS były jego prace naukowe. Zapoczątkowała je w 1928 r. prof. Z. Daszyńska-Golińska, która zebrała i opracowała materiał dotyczący strajku włókienniczego w Łodzi. Stał się on przedmiotem dyskusji z udziałem przedstawicieli rządu i świata robotniczego.

Praca PTPS przebiegała głównie na spotkaniach plenarnych. Wyjątek stanowiły powoływane sekcje, grupujące członków według ich zainteresowań. Skutecznym przykładem może być Sekcja Kooperacji Pracy PTPS, która działała przy tym stowarzyszeniu od 30 kwietnia 1928 do 10 kwietnia 1934. Pod szyldem PTPS wydała ona w tym czasie 8 broszur (głównie J. Wolskiego, członka Towarzystwa), poświęconych spółdzielczości pracy w Polsce. Działacze spółdzielczy dołączyli do PTPS, tworząc własną sekcję, a po 4 latach swojej aktywności jej członkowie powołali Towarzystwo Popierania Kooperacji Pracy, występując z PTPS. Jednak w jego ramach członkowie sekcji zorganizowali 531 odczytów dla blisko 23 tys. słuchaczy oraz trzy odczyty radiowe. Odejście spółdzielców z PTPS miało charakter bezkolizyjny.

W lutym 1934 r. zmarła prof. Z. Daszyńska-Golińska, wiceprezes Towarzystwa. Fakt ten, nie zauważony w dostępnej dokumentacji Towarzystwa, musiał zaważyć na jego dalszej aktywności. Miejsce zmarłej zajął St. Sasorski – dyrektor Działu Ogólnego ZUS. Od tej pory ścisły zarząd Towarzystwa składał się z urzędników Ministerstwa i jednego profesora.

Przedwojenny PTPS posiadał własną dynamikę rozwoju. Zwłaszcza w pierwszym okresie swojej aktywności wyraźnie podkreślał wolę tworzenia polskiej szkoły polityki społecznej, konkurencyjnie obecnej na niwie międzynarodowej. Działał w cieniu Ministerstwa (Pracy i) Opieki Społecznej ale mimo, że otrzymywał od ministerstwa finansowe wsparcie zachowywał autonomię, czego wyrazem jest stworzony dorobek publicystyczny. Mimo wielu znaczących nazwisk nie udało się PTPS stworzyć trybuny dla skutecznego popularyzowania idei reform społecznych. Nie sprzyjały temu zarówno warunki ekonomiczne jak i polityczne.

PTPS stanowi niesłusznie zapomnianą kartę krajowej polityki społecznej i to do tego stopnia, że na grobach wiceprezesów PTPS – profesorów A. Wóycickiego i Z. Daszyńskiej Golińskiej, znajdujących się na warszawskich Powązkach, nie ma komu dziś położyć kwiatów. Trzeba także podkreślić, że A. Wóycicki jako rektor USB w Wilnie i jako ksiądz został również zapomniany przez przedstawicieli nauki swojej orientacji ideowej.

Udało mi się ustalić6, że spośród pierwszych, znanych z 1928 r. 98 członków PTPS tylko w czasie drugiej wojny światowej zmarło lub zginęło 12 profesorów. Nieznane są wojenne losy innych członków, którzy nie byli naukowcami oraz także powojenne losy wielu członków tego Towarzystwa, zwłaszcza tych, którzy pozostawili pisemny ślad swojej działalności. Z całą pewnością wiadomo, że przeżyła mniejszość (np. profesorowie E. Lipiński, W. Szubert i A. Wóycicki).

Przyczyna zapomnienia o PTPS leży w stosunku władz komunistycznych do inaczej myślących polityków społecznych. W czerwcu 1947 r. powstała 15-osobowa grupa inicjatywna, która wystąpiła do Zarządu Miejskiego m.st. W-wy z prośbą o ponowną legalizację Towarzystwa7. Do wniosku dołączono w niezmienionej treści statut z 1924 r. Wśród znanych nazwisk byli: A. Wóycicki i A. Krygier jako główni inicjatorzy, W. Szubert, J. Piotrowski, J. Rosner, H. Altman, S. Jurkiewicz i W. Sokorski. Siedzibą Towarzystwa miał być adres w W-wie przy Czerniakowskiej 231. Prośba zainteresowanych trafiła do opinii Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Po 11 miesiącach oczekiwania poufnym pismem Zarządu Miejskiego proszono o przyspieszenie załatwienia sprawy. Zaraz potem MBP odpowiedziało, że nie zgadza się na rejestrację stowarzyszenia, gdyż nie daje ono gwarancji należytego wykonywania swych zadań przewidzianych w statucie. Opinia ta była podstawą do wydania negatywnej decyzji Prezydenta Warszawy (z dn. 28 sierpnia 1948 r.) z argumentacją, iż legalizacja stowarzyszenia nie odpowiadałaby względom pożytku społecznego gdyż swoim zakresem działania Stowarzyszenie wkraczałoby w kompetencje Państwa wprowadzając w zagadnienia polityki społecznej wielotorowość. Komitet Organizacyjny PTPS odwołał się od otrzymanej decyzji do MBP. Nie zachowała się w aktach archiwalnych treść tego odwołania. Na początku listopada 1948 r. przyszła definitywnie odmowna decyzja, zamykając inicjatywy środowiska na szereg lat.

Okres 1939-1989 w polityce społecznej zrobił swoje i współcześnie jest dowodem na to, że dyscyplina naukowa, broniąc swojej tożsamości, musi wracać do chlubnych, historycznych korzeni. Ich cechą był aksjologiczny pluralizm i zgoda na kompromis w sprawach technicznych.

II wojna światowa poczyniła wielkie straty wśród polityków społecznych. Niezależnie od tego, co wiemy o członkach PTPS trzeba do strat tych zaliczyć utratę naukowców związanych bezpośrednio z polityką społeczną w innych środowiskach, np. krakowskie (A. Heydel) lub lwowskie (St. Głąbiński), w których jeśli pracownicy nauki nie zginęli to opuścili kraj na zawsze (np. F. Zweig).

Po wojnie nie odtworzono PTPS aż do lat 90-tych. Polityka społeczna była zaś ukrytym przedmiotem, wykładanym na KUL oraz przejściowo w Łodzi w końcu lat 40-tych i dopiero po 1957 r. na SGPiS, do czego przyczynili się pracownicy przedwojennego IGS.

Przypisy:

1Zarys działalności Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej 1925 – 1928. Warszawa 1929. W materiale tym zachowała się jedyna, znana, pełna lista członków tej organizacji z 1928 r. Inne informacje o PTPS sporadycznie do 1933 r. zamieszczał ministerialny kwartalnik Praca i Opieka Społeczna. Natomiast w pracy M. Święcickiego Instytucje polskiego prawa pracy w latach 1918-1939 (Warszawa 1960) autor często wykorzystuje dorobek członków PTPS nie wymieniając nazwy tej organizacji. Chodzi tu konkretnie o prace G. Simona i M. Klotta, wydane przez PTPS. Cele statutowe PTPS oraz informacje o zebraniu założycielskim podaje Przewodnik Społeczny nr 9 z 1925 r. (s. 428). Statut PTPS z 1924 r. znajduje się w Archiwum m. st. W-wy w zbiorze Zarządu Miejskiego wydz. Społeczno polityczny, teczka nr 273.

2Zob. Słownik biograficzny statystyków polskich, Warszawa 1998, s. 82 i 83.

3Biogramy tych osób zamieszczam w aneksie II swojej pracy: Polityka Społeczna. Teoria i Organizacja. Warszawa 2000.

4W oparciu o zachowane sprawozdania PTPS z lat 1934, 1936 i 1937, znajdujące się w Bibliotece SGH. W sprawozdaniach tych znajdujemy pełne rozliczenia finansowe organizacji a także wykaz prelekcji, wygłoszonych w danym roku w PTPS. Do sprawozdań tych dotarłem dzięki Panu M. Grewińskiemu, mojemu doktorantowi, za co mu serdecznie dziękuję.

5Polityka społeczna XX wieku. Wacław Szubert. Wyd. PTPS i UW. Katowice-Warszawa 1997. Ciekawe, że również sam W. Szubert nie wspomina w swoim dorobku o PTPS.

6W oparciu o pracę M. Walczaka Ludzie nauki i nauczyciele podczas II wojny światowej. Księga strat osobowych, Warszawa 1995. W księdze tej, skonfrontowanej z listą członków założycieli PTPS, znalazłem nazwiska profesorów: S. Dziewulskiego, M. Handelsmana, K. Korniłowicza, K. Krzeczkowskiego, L. Krzywickiego, L. Kulczyckiego, M. Lewego, Z. Ludkiewicza, J. Łazowskiego (wiceprezesa ówczesnego Polskiego Towarzystwa Pomocy Społecznej), I. Koschembara- Łyskowskiego, J. Piekałkiewicza i A. Szymańskiego. Z całą pewnością straty wśród naukowców były większe, gdyż nie wiemy, kto z pracowników nauki przystąpił do PTPS w latach 1929-1939.

7Przedstawione tu informacje zawdzięczam mgr R. Wojtkowskiemu – dyrektorowi Archiwum Państwowego m. st. W-wy, który w październiku 2001r. odnalazł teczkę PTPS nr 273 w zasobach Zarządu Miejskiego m. St. W-wy, Wydział Społeczno Polityczny.