Wątek osobisty….

W 1994 roku zaczynałem studia w Instytucie Polityki Społecznej UW – wówczas Profesor Antoni Rajkiewicz był już na emeryturze, ale prowadził seminarium doktorskie, kształtując postawy naukowe młodego pokolenia. Nie miałem okazji zetknąć się bezpośrednio z wykładami Pana Profesora podczas zajęć, ale miałem styczność z jego wykładami w języku niemieckim dla grup studentów z RFN, którzy przyjeżdżali w ramach wymiany studenckiej z Kolonii i Bonn. Wykłady te zainspirowały mnie do uczestniczenia w wymianie studenckiej i do odbycia kilku staży i praktyk u naszego zachodniego sąsiada, a później również do odbycia 1,5 rocznych studiów w Konstancji i Dreźnie. W 1998 r. z Uniwersytetu w Konstancji przesłałem swój pierwszy tekst do czasopisma „Polityka Społeczna” nt. Europejskiego Funduszu Społecznego. Prof. A. Rajkiewicz jako ówczesny redaktor naczelny czasopisma odpisał mi ręcznie, że po dokonaniu kilku poprawek przyjmie mi tekst do publikacji. Od tego czasu zaczęła się moja przygoda z nauką.

Po zakończeniu studiów w IPS UW już jako doktorant, a potem młody doktor, odwiedzałem coroczne konferencje polityków społecznych w Ustroniu Wielkopolskim, które były najważniejszymi wydarzeniami naukowymi integrującymi środowisko polityków społecznych z całej Polski. Były to spotkania elitarne dla 40-50 osób, gdzie młodzi adepci nauki pod okiem doświadczonych profesorów prezentowali ustalenia z prowadzonych przez siebie badań. Przez kilka lat miałem zaszczyt i okazję wspólnie podróżować na te konferencje z Profesorem Rajkiewiczem dysponując samochodem, którym zabierałem również profesorów: Nieciuńskiego i Kowalaka. Wspólne podróże i wsłuchiwanie się w rozmowy wyżej wymienionych profesorów  były wielką, intelektualną przygodą, równie pasjonującą jak same konferencje ustrońskie, gdzie do późnych godzin wieczornych trwały dyskusje o ważnych zagadnieniach polityki społecznej. Profesor A. Rajkiewicz był jednym z tych, którzy zawsze po referacie motywowali pozytywnie do dalszego rozwoju naukowego i z wielką klasą życzliwie podpowiadali co można poprawić i ulepszyć.

W ostatnich latach styczność z Profesorem Rajkiewiczem miałem przy okazji Jubileuszu Stulecia Polskiej Polityki Społecznej w 2018 r., kiedy ZG PTPS podjął decyzję o uhonorowaniu Profesora Medalem E. Abramowskiego a Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej na wniosek PTPS przyznało Profesorowi Odznaczenie „Primus in Agendo”. Spotkania z Profesorem w jego domu, wspólnie z prof. A. Karwackim, zaowocowało przeprowadzeniem długiego Wywiadu z Profesorem Rajkiewiczem, który rozpoczyna cykle wywiadów w trzytomowej serii „Portrety w Polityce Społecznej”. Wywiad i rozmowy z Profesorem były dla nas – pokolenia czterdziestoparolatków – niezwykle inspirujące i motywujące i skutkowały tym, że postanowiliśmy kontynuować rozmowy z kolejnymi wybitnymi osobowościami polskiej polityki społecznej.

Moje ostatnie spotkanie z Profesorem miało miejsce pod koniec  2020 r. przy okazji recenzji mojej książki o usługach społecznych – Profesor przeczytał pracę, dał mi wiele sensownych uwag i wskazówek, po czym powiedział, że prawdopodobnie jest to ostatnia jego recenzja, ponieważ  ma kłopoty ze wzrokiem i czytaniem. Jakże byłem szczęśliwy, że udało mu się zrecenzować ważną dla mnie, autorską  książkę.

Wątek środowiskowy….

Profesor Antoni Rajkiewicz był dla całego naszego środowiska Prekursorem. Pozostawił po sobie ogromny dorobek  – zarówno piśmienniczy jak i środowiskowy. Stworzył z jednej strony szkołę myślenia o polityce społecznej, a z drugiej wychował trzy pokolenia polityków społecznych, którzy kontynuują jego dzieło zarówno w nauce, dydaktyce jak i w praktyce społecznej. Można powiedzieć, ze miał ogromy wpływ na ukształtowanie całego środowiska polityków społecznych, nie tylko ze względu na jego dokonania na SGPiS, a potem na Uniwersytecie Warszawskim, ale także na jego wpływ w wielu innych instytucjach i podmiotach, zarówno w Polsce jak i zagranicą. W tym sensie był on swoistym prekursorem licznych instytucji naukowo-dydaktycznych, kreatorem tematów badań naukowych, krytycznym analitykiem reform społecznych i gospodarczych dokonywanych w Polsce po 1989r., osobą tworzącą idee, ale i umiejącą te idee wdrażać w praktyce.

Z pewnością Profesor Rajkiewicz był Nauczycielem – Mentorem. Dydaktyka i wychowanie młodego pokolenia polityków społecznych były dla Profesora niezwykle ważne, priorytetowe. Uważał on, że profesor musi być przede wszystkim przewodnikiem, nauczycielem, a nie tylko badaczem. Być może wynikało to z faktu, że sam pochodził z rodziny nauczycielskiej, gdzie przekazany mu kapitał kulturowy zdeterminował edukację rozumianą jako rozwój człowieka przez całe życie. Stąd tez przywiązywał niezwykle dużą wagę do wykładów, dialogu ze studentami i doktorantami, licznymi kontaktami z młodszym pokoleniem adeptów nauki. Profesor, pomimo licznych obowiązków i funkcji,  zawsze miał czas dla studentów – był na nich zawsze uważny, aktywnie ich słuchał, motywował i doradzał.

Profesor Antoni Rajkiewicz był Autorytetem Naukowym dla całego naszego środowiska. Jako nestor polskiej polityki społecznej miał ogromną, horyzontalną wiedzę na praktycznie wszystkie zagadnienia polityki społecznej, w ostatnich latach ze szczególnym uwzględnieniem kwestii demograficznej, migracyjnej i pracy. Był eurudytą, który doskonale orientował się zarówno w polskiej jak i międzynarodowej polityce społecznej. Jego interdyscyplinarne podejście do nauki  wyznaczało priorytety badań i realizacji polityk publicznych w naszym kraju, nie tylko wtedy kiedy był ministrem pracy czy kiedy kierował Instytutem Polityki Społecznej UW, Instytutem Pracy i Spraw Socjalnych czy Komitetami Polskiej Akademii Nauk. Zawsze życzliwie podchodził do awansów zawodowych osób ze środowiska stawiając jednak na jakość i profesjonalizm badawczy. Wypromował ponad 40 doktorów, z których wielu jest dzisiaj profesorami zwyczajnymi lub nadzwyczajnymi. Za swój wkład w naukę został odznaczony tytułem doktora honoris causa Uniwersytetu w Helsinkach.

Profesor był również Działaczem Społecznym – w młodości udzielał się w harcerstwie, samorządzie uczniowskim, w ruchu spółdzielczym. W wieku dorosłym i dojrzałym przynależał do wielu towarzystw naukowych i społecznych, spośród których można wymienić Związek Nauczycielstwa Polskiego, Towarzystwo Naukowe Płockie, Polskie Towarzystwo Polityki Społecznej, Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej, Towarzystwo Walki z Kalectwem, Towarzystwo „Abstynencja”. Pracował w  Radzie Ośrodka Badań Spółdzielczości, Radzie Naukowej Instytutu Badań nad Młodzieżą, Radzie Naukowej Ośrodka Badań Naukowych w Białymstoku. Wielokrotnie wybierany był do władz i Rady Naukowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Był także wolontariuszem. W sumie Profesor w ciągu życia był aktywny w aż 28 różnych instytucjach i organizacjach.

Profesor A. Rajkiewicz był Liderem, a także Wybitnym Mówcą.  Integrował i cementował środowisko wokół podmiotów polityki społecznej które tworzył lub współtworzył. Nie bał się wzięcia odpowiedzialności w kierowaniu i przewodzeniu. Kierował wieloma instytucjami i organizacjami, które kreował – m.in. Zakład a później Instytut Polityki Społecznej UW, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Czasopismo „Polityka Społeczna”. Jako świetny syntetyk miał znakomite kompetencje przemawiania, argumentowania i przekonywania. Znakomicie posługiwał się statystyką publiczną oraz miał wyjątkową pamięć do szczegółów. Wszyscy pamiętamy jego ważny Głos na licznych konferencjach i seminariach naukowych.

Profesor Antoni Rajkiewicz podkreślał, że dla niego niezwykle ważne są dwie wartości – ciągłość zainteresowania człowiekiem i jego potrzebami – od narodzin aż do śmierci oraz spójność rozumiana jako współdziałanie ze sobą rozmaitych ludzi i instytucji. Na potrzeby pozostawienia przesłania do młodszych pokoleń w „Portretach Polityki Społecznej” stwierdził, że spełnienie życiowe według niego to połączenie trzech filarów: 1. Spolegliwości- rozumianej jako bycie godnym zaufania, bycie człowiekiem wrażliwym i życzliwym; 2. Familiaryzmu – rozumianego jako bliskie więzi rodzinne oraz 3. Pracy – wysiłku w działaniu bez chodzenia na skróty.

Profesor A. Rajkiewicz pozostawił po sobie ponad 600 publikacji i definicję polityki społecznej, którą rozumiał jako kształtowanie warunków życia, pracy i stosunków międzyludzkich. Uważał, że niezwykle ważna w polityce społecznej jest edukacja i jej funkcje prewencyjne i profilaktyczne.

Przesłanie Profesora dla Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej było jasne à zachować ciągłość i tożsamość polityki społecznej i jednocześnie dokonywać zmian z udziałem młodych, których trzeba wciągać w tematy społeczne. Według Profesora siłą polityki społecznej jest interdyscyplinarność, którą trzeba pielęgnować, ale jednocześnie afiliacja powinna być związana z polityką społeczną. Profesor prosił aby PTPS poprzez swoje odziały i działaczy kontynuował rozwój polityki społecznej i pielęgnował dorobek patrząc w przyszłość.

Śmierć Profesora 24 lipca 2021 r. zamyka piękną, bliską 100 – letnią  Kartę jego życia, ale jednocześnie otwiera konieczną refleksję na temat kondycji polityki społecznej, tożsamości naszego środowiska i wyzwań społecznych przyszłości.

 

Mirosław GREWIŃSKI – prezes ZG PTPS                                                   

Warszawa, 12 września 2021 r.